De keten van onvrede

Een glimlach in de ochtend verandert de stemming van de persoon naar wie je lacht en die is eerder geneigd ook zelf als hij iemand ontmoet vriendelijk te glimlachen en te knikken. Zelfs via de smiley’s op internet schijnt dat effect op te treden. De biologische verklaring daarvoor is vrij simpel. De mens is evolutionair ontwikkeld tot een groepsdier en het grootste deel van zijn/haar zenuwstelsel is afgestemd op interactie en communicatie. Dus onze stemmingen beïnvloeden elkaar en als iemand naar je glimlacht, doen de spiegelneuronen (die uitsluitend in je gelaat zitten om stemmingen te spiegelen zodat je in de groep past) onmiddellijk mee. Bij de kassa van de supermarkt zeg je dan ook automatisch: “Jij ook een fijne dag verder.”

Als een glimlach een besmettelijk effect kan hebben op de mensen om je heen, hoe zit het dan met minder positieve dingen dan een glimlach? Daarover verscheen deze week een onderzoeksverslag in Nature, uitgevoerd aan de Universiteit van Bonn. Het bevestigt de uitkomsten van een reeks andere onderzoeken op dit gebied en als je aan het publieke debat meedoet over hoe Nederland steeds beter wordt of juist verloedert, moet je het zeker lezen.

Mensen die zich onheus behandeld voelen proberen het namelijk te verhalen op degene die ze verantwoordelijk vinden voor hun leed, maar veel mensen zijn niet in een situatie om dat te kunnen doen en ook zijn er gewoon veel mensen die bang zijn als ze tegen iemand die boven ze staat iets terugzeggen. Wat er gebeurt is dat ze anderen onheus behandelen om van hun rotgevoel af te komen. Het onderzoek werd uitgevoerd door het beroemde ‘dictatorspel’ te spelen. Voor het onderzoek deden 237 proefpersonen mee, waarbij het erom ging dat iedereen eerlijk 25 euro kreeg. Er werden een paar mensen in het spel gesmokkeld, die in feite de verdeling controleerden en 83% van hen zorgde dat ze zelf het leeuwendeel van het geld kregen. Zeer tot ontevredenheid van de andere deelnemers, wier stemming flink daalde.

Dat leidde ertoe dat ze zich op anderen afreageerden. ”Ik oneerlijk behandeld, dan jij ook, ook al heb je er niets mee te maken.” Voorstelbaar, denken we dan als we zo’n onderzoek lezen. Maar als we zo bereid zijn om anderen oneerlijk te behandelen als we ons zelfs in een spelletje  misdeeld voelen, wat betekent het dan in een samenleving waar V&D dicht gaat, de pensioenleeftijd omhoog gaat, je oude moeder last van dementie heeft en je haar maar zelf moet verzorgen van de overheid, waar je altijd zeker was van een aantal basisbehoeften zoals toegang tot goed onderwijs, goede zorg, cultuur en dat allemaal verdwijnt?

Goed nieuws, de onderzoekers ontdekten dat als je je richt tot degene die je onheus heeft behandelt het vermeende onrecht niet verdwijnt, maar je wel het gevoel verwerkt. Alleen een email helpt al, zelfs als je die niet verstuurt.

In een samenleving waarin je niet eens weet tot wie je je moet richten om je onvrede te uiten, daar is dat schrale troost. Je belt op en krijgt een stem te horen die je eerst een keuze laat maken en nadat je na enig twijfelen de 3 hebt ingetoetst krijg je een nieuw menu en vervolgens een stem die zegt “Het is momenteel erg druk, probeer het later nog een keer.” Je voelt je nog oneerlijker behandeld en je reageert je dat af op de eerste de beste die je tegenkomt. Je moet dan wel een zondenbok vinden die niets terug kan doen en wie kies je daarvoor uit? Ik weet het wel, want ik zie het in allerlei media langskomen die zich bereid hebben verklaard als vuilnisbak te fungeren. Wat we echter nodig hebben zijn mechanismen om de onvrede te kanaliseren zodat die terechtkomt waar hij hoort. De oproep aan de mensen die we in het stemhokje uitverkoren hebben voor de grote problemen in onze samenleving een oplossing te zoeken is daarom: Hoe doorbreken we de keten van de onvrede die steeds maar toeneemt?

Ivan Wolffers
arts, schrijver  ivanwolffers.nl